داوری در دعاوی حقوقی، نهادی قراردادی بوده و به معنای توافق در مورد ارجاع حل اختلاف به اشخاص ثالث بوده و داشتن اهلیت قانونی در اصل دعوا، از شروط ارجاع دعوا به داوری می باشد. همچنین، اشخاص زیر 25 سال و ذی نفع در اصل دعوی، از انتخاب به عنوان داور، محروم می باشند. توافق در مورد ارجاع به داوری نیز یا ضمن قرارداد اصلی یا پس از آن، انجام می شود.
اغلب افراد، زمانی که، در امور حقوقی، دچار اختلاف می شوند، اولین راه حل، برای رفع اختلاف را مراجعه به مراجع قضایی می دانند، در حالیکه که قانونگذار، راه حل های دیگری را نیز، برای پیشگیری از مراجعه به مراجع قضایی، کاهش تعداد پرونده ها و سرعت رسیدگی پرونده، پیش بینی نموده است.
یکی از راه های مذکور، داوری می باشد. قانون آیین دادرسی مدنی، علاوه بر اینکه به توضیح داوری در دعاوی حقوقی، پرداخته است، نکاتی را نیز در خصوص اینکه چه کسانی را می توان، به عنوان داور، تعیین نمود، داوری چه شرایطی داشته و نحوه ارجاع اختلاف به داوری چگونه است، ارائه داده است.
در همین راستا، در این مقاله قصد داریم، ابتدا به پاسخ این سوال بپردازیم که داوری در دعاوی حقوقی چیست و در ادامه، شرایط داوری در دعاوی حقوقی و نحوه ارجاع اختلاف به داوری را توضیح دهیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، در ادامه مقاله، با ما، همراه باشید.
داوری چیست ؟
برای پاسخ به این سوال که نحوه داوری در دعاوی حقوقی چیست، باید گفت، برخلاف داوری طلاق، سایر انواع داوری نهادی، قراردادی محسوب می شود که ریشه در توافق طرفین دارد. داوری، توسط شخص یا اشخاص ثالث دارای اهلیت قانونی، انجام می شود که طرفین دعوا، در انتخاب آنها تراضی نموده باشند.
به بیان ساده تر، طرفین معامله، می توانند، ضمن شرایط عقد یا در قرارداد دیگری، با یکدیگر، توافق نمایند، چنانچه، اختلافی راجع به اجرای قرارداد، میان آنها حادث شود، حل اختلاف و منازعه را به داوری که پروانه داوری داشته، ارجاع دهند. یا اینکه پس از ایجاد اختلاف، در مورد ارجاع به داوری و انتخاب داور، توافق نمایند. از دیگر ویژگی های شرط داوری می توان، به الزام آور بودن آن، اشاره نمود. یعنی در صورتی که طرفین، حین عقد، در مورد ارجاع اختلافشان به داور، توافق نمایند، نمی توانند از این امر، سرباز زنند.
البته در مواقعی که داوران انتخابی، از مداخله در دعوا، استنکاف نمایند، یا رای داور، ابطال گردد، دادگاه مجاز به مداخله خواهد بود. لازم به ذکر است، در تمامی دعاوی حقوقی نیز نمی توان، اقدام به ارجاع دعوا به داوری نمود و برخی دعاوی از این امر، مستثنی می باشند، دعاوی ممنوع از ارجاع به داوری، شامل وقف، تولیت، نسب، طلاق، اصل نکاح و فسخ آن و رسیدگی به دعوای ورشکستگی می باشد.
شرایط داوری در دعاوی حقوقی چیست
در بخش قبل، به این سوال، پاسخ دادیم که داوری در دعاوی حقوقی چیست و نحوه انتخاب داور، چگونه است. سوالی که در این بخش، مطرح می شود آن است که شرایط داوری در دعاوی حقوقی چیست؟ در این بخش، به پاسخ این سوال، خواهیم پرداخت. برای پاسخ به سوال مذکور می بایست، به ماده 454 قانون آیین دادرسی مدنی، استناد نمود.
ماده 454 قانون آیین دادرسی مدنی، در مورد شرایط داوری، مقرر نموده است: «کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند، می توانند با تراضی یکدیگر، منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاه ها طرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح، در هر مرحله ای از رسیدگی باشد، به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند.»
به زبان ساده تر، شرایط ارجاع امر به داوری در دعاوی حقوقی، همان شروط لازم برای انعقاد عقد می باشد. به عنوان مثال، در دعاوی مالی، شخص سفیه، حق انعقاد قرارداد را نخواهد داشت، به تبع همین موضوع، در مورد امور مالی نیز حق ارجاع امر به داوری را ندارد. یا شخص ورشکسته، حق تصمیم گیری در مورد امور موبوط به بدهی های خود را ندارد، بنابراین، در این مورد نمی تواند به داور، رجوع نماید.
لازم به ذکر است، استثنائات این مورد، در ماده 469 قانون آیین دادرسی مدنی، بیان شده است، بر اساس این ماده، افراد زیر 25 سال، ذی نفعان دعوا، افراد دارای قرابت نسبی با طرفین دعوی، قیم، کفیل، وکیل و مباشر طرفین دعوی و کارمندان دولت در حوزه ماموریتشان، مجاز به انتخاب به عنوان داور نمی باشند.
از دیگر استثنائات انتخاب داور، می توان به ماده 456 قانون آیین دادرسی مدنی، اشاره نمود، بر طبق این ماده، در معاملات و قراردادهای واقع بين اتباع ايرانی و خارجی، پیش از بروز اختلاف، طرف ايرانی، نمی تواند، ملتزم شود، درصورت بروز اختلاف، حل آن را به داوری ارجاع نمايد كه دارای تابعيت طرف معامله باشد. همچنین، قضات و کارمندان دادگستری نیز، از داوری در دعاوی حقوقی مطروح در محاکم قضایی، ممنوع می باشند.
نحوه ارجاع اختلاف به داوری
همانطور که در بخش های پیش، بیان نمودیم، برای جلوگیری از طولانی شدن دادرسی و سرعت زمان رسیدگی به دعوا، بهتر آن است که دعاوی خود را به داوری، ارجاع داده و با مصالحه، حل نمود. بنابراین، سوالی که در این بخش، مطرح می شود آن است، که نحوه ارجاع امر به داوری، چگونه است؟
همانطور که گفته شد، مراجعه به داوری، بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی، به دو طریق، امکان پذیر است. اول آنکه، طرفین، ضمن عقد یا پس از آن، توافق نمایند، در صورت بروز اختلاف، به داوری مراجعه نمایند یا هنگام بروز اختلاف، در مورد ارجاع اختلاف به داور، توافق می کنند.
در مورد شخص انتخابی به عنوان داور نیز، دو حالت، متصور است: یا خود طرفین، داوران را انتخاب می کنند، یا انتخاب داور را به اشخاص ثالث یا دادگاه محول می نمایند. در صورت بروز هر گونه اختلاف در انتخاب داور، مانند آنکه یکی از طرفین از انتخاب داور، استنکاف نماید یا داور انتخابی او فوت نماید، طرف دیگر می تواند، ضمن اظهارنامه ای، داور انتخابی خود را اعلام نموده و 10 روز برای انتخاب داور به طرف مقابل، زمان دهد.
در صورتی که طرف دیگر، پس از 10 روز نیز، به انتخاب داور اقدام نکرده یا موفق به این امر نشود، طرف مقابل،به دادگاه، مراجعه نموده و انتخاب داور را به دادگاه، محول می نماید. لازم به ذکر است، در صورتیکه طرفین دعوا، در مورد دادگاه رسیدگی کننده به مسئله داوری، توافق نکرده باشند، دادگاه صلاحیت دار، دادگاهی خواهد بود که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد.
