حوه تقسیم ارث بین ورثه بنابر قانون مدنی و با توجه به طبقه و درجه آن ها صورت می گیرد. بنابر قانون تقسیم ارث، وراث به سه طبقه تقسیم شده و هر طبقه، دارای درجاتی می باشد. وارث درجه و طبقه پایین تر در صورتی در سهم الارث متوفی شریک خواهند بود که افراد طبقه بالاتر وجود نداشته باشند.
یکی از مسائلی که بعد از فوت متوفی رخ می دهد، نحوه تقسیم ارث بین ورثه می باشد. قانون گذار در مواد قانون مدنی و منطبق بر شرع مقدس اسلام، به این مورد توجه داشته و کلیه قوانین و ضوابط مربوط به آن را، به طور کامل شرح داده است. بنابراین، وراث می بایست تقسیم ترکه را با توجه به قانون آن انجام دهند.
تقسیم ارث بین ورثه نیز با توجه به طبقه و درجه آن ها صورت گرفته و دارای شرایط و ضوابط خاصی می باشد. همچنین، برخلاف باور عمومی، سهم الارث فرد از ترکه متوفی، همواره به یک مقدار ثابت نبوده و ممکن است این مقدار با توجه به وجود وراث دیگر، دچار تغییر گردد که این امر، با آگاهی از جزئیات تقسیم ارث امکان پذیر می باشد.
از این رو، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، به نحوه و قانون تقسیم ارث بین ورثه در طبقات و درجات مختلف بپردازیم. سپس در خصوص جزئیات قانون تقسیم ارث در ارث زوجین صحبت خواهیم کرد. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.
قانون تقسیم ارث در طبقه اول
به موجب ماده 862 قانون مدنی، وراث متوفی، به سه طبقه تقسیم بندی می شوند که طبقه اول شامل پدر، مادر، فرزندان و نوه های متوفی می باشد. در این طبقه نیز پدر و مادر و فرزندان متوفی در درجه اول و نوه های او در درجه دوم قرار می گیرند. به منظور آشنایی علاقمندان در این قسمت، قانون تقسیم ارث در طبقه اول بیان گردیده است.
اولین نکته در تقسیم ارث در وراث طبقه اول آن است که افراد درجه دوم در طبق اول ارث، یعنی نوه های متوفی، زمانی در ارث او شریک می شوند که افراد درجه اول این طبقه، یعنی، فرزندان وجود نداشته باشند. ماده 889 قانون مدنی، در این خصوص بیان می دارد که «در بین وراث طبقه اولی اگر برای میت اولادی نباشد اولاد اولاد او هر قدر که پائین بروند قائم مقام پدر یا مادر خود بوده و با هر یک از ابوین متوفی که زنده باشد ارث می برند». نحوه سهم الارث هر یک از وراث نیز با توجه به وجود یا عدم وجود وراث دیگر متفاوت می باشد.
سهم الارث مادر:
به موجب ماده 906 قانون مدنی، اگر برای میت فرزند و یا نوه ای نباشد و پدر نیز در قید حیات نباشد، مادر همه ارث را می برد. اگر پدر و مادر هر دو زنده باشند، سهم مادر یک سوم ترکه می شود، اما اگر مادر حاجب داشته باشد، یک ششم ترکه به مادر می رسد و مابقی به نسبت بین وراث تقسیم می شود.
سهم الارث پدر:
بر اساس ماده 906 قانون مدنی، اگر پدر تنها ورثه میت باشد و متوفی، مادر، فرزند و نوه ای نداشته باشد، پدر تمام ارث را می برد، اما اگر پدر و مادر هر دو زنده باشند، سهم پدر، دو سوم ترکه می باشد. در صورتی نیز که متوفی دارای فرزند باشد و مادر در قید حیات نباشد، سهم الارث پدر، با توجه به تعداد و جنسیت فرزندان متفاوت خواهد بود.
سهم الارث فرزندان:
در صورتی که میت تنها دارای یک فرزند باشد، تمامی ترکه مطابق ماده 907 قانون مدنی، به وی می رسد و فرقی در دختر یا پسر بودن آن وجود ندارد، اما اگر متوفی دارای چند فرزند باشد و همگی دختر یا همگی پسر باشند، ترکه بین آن ها به طور مساوی تقسیم خواهد شد. در صورتی که فرزندان متوفی متعدد بوده و بعضی دختر و بعضی پسر باشند، پسر دو برابر دختر ارث می برد.
سهم الارث نوه:
همانطور که پیش تر بیان شد، نوه در صورتی از ارث میت بهره مند خواهد شد که فرزندان متوفی موجود نباشند. در این فرض، نوه یا نوه های متوفی جانشین پدر و مادر خود و فرزندی می شوند که موجود نیست. برای مثال در فرضی که متوفی تنها دارای یک دختر می باشد و دختر مذکور نیز فوت شده است، فرزندان دختر جانشین مادر خود می گردند.
قانون نحوه تقسیم ارث بین ورثه در طبقه دوم
طبقه دوم ورثه، بنابر ماده 862 قانون مدنی، شامل اجداد، برادر، خواهر و اولاد آن ها می باشند. در این طبقه نیز، پدر بزرگ، مادر بزرگ، خواهر و برادر (کلاله) در درجه اول و خواهر زاده ها و برادر زاده ها و والدین پدربزرگ و مادر بزرگ در درجه دوم قرار می گیرند. به منظور آشنایی علاقمندان در این قسمت به بیان قانون نحوه تقسیم ارث بین ورثه در طبقه دوم پرداخته خواهد شد.
همانطور که پیش تر بیان شد، افراد طبقه دوم زمانی از متوفی ارث می برند که هیچ یک از افراد طبقه اول موجود نباشند. بنابراین چنانچه متوفی دارای فرزند باشد یا پدر و مادر او در قید حیات باشند، به خواهر و برادر و یا اجداد او به هیچ وجه ارثی تعلق نخواهد گرفت. همچنین میزان ارث خواهر و برادر ناتنی با تنی متفاوت است.
سهم الارث اجداد:
بنابر ماده 923 قانون مدنی، اگر جد یا جده تنها ورثه باشد، اعم از ابی و امی، تمام ترکه به او تعلق می گیرد. اگر تنها اجداد پدری متوفی زنده باشند، هر جد دو برابر جده ارث می برد و اگر تنها اجداد مادری میت موجود باشند، جد و جده مساوی ارث می برند. اگر اجداد مادری و پدری متوفی با هم موجود باشند، یک سوم ترکه به اجداد امی و دو سوم به اجداد پدری میت می رسد.
سهم الارث خواهر و برادر:
در ارث بردن خواهر و برادر از متوفی می بایست بین خواهران ابوینی، ابی و امی تفاوت قائل شد. خواهران و برادران ابوینی کسانی هستند که از یک پدر و مادر با متوفی متولد شده اند. خواهران و برادران ابی، تنها از طریق پدر با متوفی ارتباط دارند و خواهران و برادران امی تنها از مادر با میت دارای نسبت می شوند. همچنین مطابق ماده 887 قانون مدنی، وجود کلاله ابوینی مانع از ارث بردن کلاله ابی می شود.
بنابر ماده 917 قانون مدنی، اگر وارث فقط یک خواهر باشد، تمام ارث از آن اوست. همچنین اگر وارث تنها یک برادر باشد، تمام ارث به او خواهد رسید. اگر وارث چند خواهر ابوینی و چند خواهر ابی، یا اینکه چند برادر ابوینی یا چند برادر ابی داشته باشد، ترکه بین آن ها به طور مساوی تقسیم خواهد شد. اگر وارث متوفی چند برادر و خواهر ابوینی یا چند برادر و خواهر ابی باشند، مردان دو برابر زنان ارث می برند.
سهم الارث برادر زاده، خواهر زاده و والدین اجداد:
برادر زاده ها و خواهر زاده ها و والدین اجداد نیز در صورتی ارث می برند که افراد درجه اول از طبقه دوم موجود نباشند. در این صورت برادر زاده ها و خواهر زاده ها، جانشین پدر و مادر خود می شوند و والدین اجداد نیز سهم فرزندان خود را به ارث می برند.
قانون نحوه تقسیم ارث بین ورثه در طبقه سوم
طبقه سوم از طبقات ارث نیز اختصاص به عمو، عمه، خاله و دایی و فرزندان آن ها دارد، که در این طبقه بندی نیز، عمو، عمه، خاله و دایی در درجه اول و اولاد آن ها در درجه دوم قرار می گیرند. به منظور آشنایی علاقمندان در این قسمت به قانون نحوه تقسیم ارث بین ورثه در طبقه سوم پرداخته خواهد شد.
سهم الارث عمو، عمه، خاله و دایی:
نکته مهم در تقسیم ارث بین وارث درجه اول طبقه سوم آن است که بنابر 930 قانون مدنی، اگر میت عمو یا دایی ابوینی داشته باشد، موجب محرومیت از ارث عمو و دایی ابی می شود و در صورت عدم وجود، عمو و دایی ابوینی، عمو و دایی ابی سهم ارث آن ها را خواهند برد. بنابر ماده 931 قانون مدنی هر گاه وارث میت، چند عمو یا چند عمه به تنهایی بوده و همه ابوینی یا همه ابی و یا همه امی باشند، ترکه بین آن ها به طور مساوی تقسیم خواهد شد.
در صورتی که عمو و عمه با هم بوده و همه امی باشند، ترکه بین آن ها به طور مساوی تقسیم می گردد، اما اگر ابی یا ابوینی باشند، سهم مردان دو برابر زنان خواهد بود. بر اساس ماده 932 قانون مدنی اگر اعمام امی، ابوینی و ابی با هم باشند، یک سوم ترکه به اعمام امی و دو سوم به اعمام ابوینی می رسد.
سهم الارث فرزندان عمو، عمه، خاله و دایی:
در صورتی که عمو، عمه، خاله و دایی متوفی موجود نباشند، نوبت به فرزندان آن ها می رسد. تقسیم ترکه بین فرزندان آن ها بدین صورت است که هر فرد جانشین پدر و مادر خود خواهد شد. ماده 937 قانون مدنی در این خصوص بیان می دارد «هرگاه برای میت نه اعمام باشد و نه اخوال اولاد آن ها به جای آن ها ارث می برند و نصیب هر نسل نصیب کسی خواهد بود که به واسطه او به میت متصل می شود.»
قانون تقسیم ارث در ارث زوجین
بنابر ماده 864 قانون مدنی، از جمله افرادی که به موجب سبب از یکدیگر ارث می برند، زن و شوهر در صورت فوت دیگری می باشند. بنابراین در صورتی که هر یک از زن و شوهر فوت بنماید و دیگری در قید حیات باشد، بنابر قانون تقسیم ارث در ارث زوجین در ترکه او سهیم خواهد بود. در این بخش، قانون ارث زوج و زوجه بیان می گردد.
بنابر اصلاحیه ماده 946 قانون مدنی، زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد، اما زوجه در صورت فرزند دار بودن زوج، یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول ارث می برد. همچنین بر اساس ماده 940 قانون مدنی، زن و شوهر در صورتی از یکدیگر ارث خواهند برد که نکاح آن ها دائمی بوده و مانعی برای ارث بردن نیز وجود نداشته باشد.
بنابر ماده 949 قانون مدنی، در صورتی که برای زن هیچ وارث دیگری به جز شوهر او وجود نداشته باشد، مرد تمام ارث را می برد، اما اگر برای مرد هیچ وارث دیگری به جز همسر او موجود نباشد، زن تنها می تواند یک چهارم ترکه را بردارد و بقیه اموال در حکم مال بلا وارث تلقی خواهد شد.
همچنین بر طبق ماده 887 قانون مدنی ،سهم مرد از ارث زن، با فرض داشتن فرزند از سوی زن، یک چهارم ترکه می باشد. همچنین بر اساس ماده 946 قانون اصلاح موادی از قانون مدنی، سهم ارث زن از مرد، با فرض داشتن فرزند از سوی مرد، یک هشتم ترکه از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول او خواهد بود. همچنین بر طبق ماده 942 قانون مدنی، در صورتی که مرد چند همسر داشته باشد، آن قسمت از ارث که متعلق به زوجه است، به طور مساوی بین آن ها تقسیم خواهد شد.
